निपुण भारत कृती उपक्रम
इयत्ता १ ली - भाषा (क्रीडा पद्धत)
विषय: भाषा (मराठी)
प्रस्तावना:
निपुण भारत अभियानांतर्गत, इयत्ता पहिलीतील विद्यार्थ्यांमध्ये भाषेची मूलभूत कौशल्ये विकसित करणे हे उद्दिष्ट आहे. ही कृतीपुस्तिका खेळांच्या माध्यमातून (क्रीडा पद्धत) भाषा शिकण्यावर लक्ष केंद्रित करते, जेणेकरून विद्यार्थ्यांना वाचन, लेखन आणि आकलन हे सहज व आनंददायक पद्धतीने आत्मसात करता येतील. खेळ हे शिकण्याचे प्रभावी माध्यम असल्याने, विद्यार्थ्यांची भाषिक कौशल्ये नैसर्गिकरित्या विकसित होतील.
क्षमता: अक्षरांची ओळख (स्वर व व्यंजन)
अध्ययन निष्पत्ती (शासन निर्देशांकानुसार):
स्वर (अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ए, ऐ, ओ, औ, अं, अः) ओळखतो.
व्यंजन (क ते ज्ञ) ओळखतो.
अक्षरांचाआवाज (ध्वनी) ओळखतो.
दिलेल्या चित्रातील पहिल्या अक्षराचा उच्चार करतो.
संकल्पना / संबोध:
अक्षर: भाषेतील सर्वात लहान ध्वनी चिन्ह.
स्वर: असे अक्षर जे उच्चारताना इतर कोणत्याही अक्षराची मदत लागत नाही (उदा. अ, आ).
व्यंजन: असे अक्षर जे उच्चारताना स्वरांची मदत लागते (उदा. क, ख).
ध्वनी: अक्षराचा आवाज.
कृती:
"अक्षर ओळख खेळ"
- मोठ्या अक्षरांचे कार्ड्स (प्रत्येक कार्डवर एक अक्षर - अ, आ, क, ख इ.) तयार करा.
- शिक्षकांनी/पालकांनी एक अक्षर कार्ड दाखवावे आणि विद्यार्थ्यांनी ते अक्षर ओळखण्याचा प्रयत्न करावा.
खेळ: "अक्षर धावपळ" -
शिक्षकांनी/पालकांनी एक अक्षर सांगावे, विद्यार्थ्यांनी ते अक्षर असलेले कार्ड उचलून धावत शिक्षकांकडे आणावे. जो जलद आणेल तो विजेता.
"अक्षरांचा जोडीदार":
अक्षरांचे आणि त्या अक्षरापासून सुरू होणाऱ्या वस्तूंच्या चित्रांचे कार्ड्स तयार करा (उदा. 'आ' अक्षर कार्ड आणि 'आंबा' चित्राचे कार्ड).
खेळ: "जोडी जुळवा"
अक्षर कार्ड्स आणि चित्र कार्ड्स एकत्र करून विद्यार्थ्यांना त्यांची योग्य जोडी जुळवायला सांगा.
"माझा आवाज":
शिक्षकांनी/पालकांनी 'अ', 'इ', 'क', 'म' यांसारखे एक अक्षर उच्चारावे.
खेळ: "आवाज ओळख" -
विद्यार्थ्यांनी तो आवाज कोणत्या अक्षराचा आहे हे ओळखण्याचा प्रयत्न करावा आणि ते अक्षर लिहून दाखवावे किंवा अक्षर कार्ड्समधून निवडावे.
"चित्र आणि पहिले अक्षर":
काही चित्रांचे कार्ड्स (उदा. सफरचंद, बदक, मासा, हत्ती) तयार करा.
खेळ: "पहिले अक्षर शोध"
शिक्षकांनी/पालकांनी एक चित्र दाखवावे. विद्यार्थ्यांनी त्या चित्राच्या नावाचे पहिले अक्षर कोणते आहे ते ओळखून सांगावे आणि ते अक्षर फळ्यावर किंवा पाटीवर लिहावे.
शिक्षकांसाठी सूचना:
अक्षरांची ओळख करून देताना मोठे, रंगीबेरंगी कार्ड्स वापरा.
प्रत्येक अक्षराचा उच्चार स्पष्ट आणि योग्य असावा.
विद्यार्थ्यांना गटांमध्ये किंवा जोडीने खेळण्यास प्रोत्साहित करा.
खेळांमधून शिकताना मुलांच्या चुकांकडे नकारात्मक दृष्टीने न पाहता, त्यांना योग्य मार्गदर्शन करा.
विद्यार्थ्यांच्या आवडीनुसार आणि गरजेनुसार खेळात बदल करा.
पालकांसाठी सूचना:
मुलांना घरातील वस्तूंची नावे घेऊन त्यांतील पहिले अक्षर कोणते आहे हे विचारून अक्षरांचा सराव घ्या.
मुलांना गोष्टी वाचून दाखवा आणि गोष्टीतील अक्षरे ओळखण्यास मदत करा.
मुलांना पाटीवर किंवा कागदावर अक्षरे गिरवायला सांगा.
मुलांना अक्षरांचे गाणे किंवा कविता ऐकायला लावा.