निपुण भारत कृती उपक्रम
इयत्ता १ ली - भाषा (क्रीडा पद्धत)
विषय: भाषा (मराठी)
प्रस्तावना:
निपुण भारत अभियानांतर्गत, इयत्ता पहिलीतील विद्यार्थ्यांमध्ये भाषेची मूलभूत कौशल्ये विकसित करणे हे उद्दिष्ट आहे. ही कृतीपुस्तिका खेळांच्या माध्यमातून (क्रीडा पद्धत) भाषा शिकण्यावर लक्ष केंद्रित करते, जेणेकरून विद्यार्थ्यांना वाचन, लेखन आणि आकलन हे सहज व आनंददायक पद्धतीने आत्मसात करता येतील. खेळ हे शिकण्याचे प्रभावी माध्यम असल्याने, विद्यार्थ्यांची भाषिक कौशल्ये नैसर्गिकरित्या विकसित होतील.
क्षमता: शब्द वाचन (दोन व तीन अक्षरी शब्द)
अध्ययन निष्पत्ती (शासन निर्देशांकानुसार):
- दोन अक्षरी (उदा. कम, घर) शब्द वाचतो.
- तीन अक्षरी (उदा. सफर, गवत) शब्द वाचतो.
- चित्रांशी संबंधित सोपे शब्द वाचतो.
- वाचलेल्या शब्दांचा अर्थ समजून घेतो.
संकल्पना / संबोध:
- शब्द: अक्षरांचा समूह ज्याला काही अर्थ असतो.
- जोडाक्षर: दोन अक्षरे जोडून तयार होणारे अक्षर (सध्या यावर जास्त भर देऊ नये, सोपे शब्द वापरावे).
- चित्र-शब्द संबंध: चित्रावरून शब्द ओळखणे आणि वाचणे.
क्रीडा पद्धतीची कृती:
"शब्द डोंगर"
कागदावर मोठे मोठे दोन आणि तीन अक्षरी शब्द लिहा (उदा. घर, कमळ, नयन, सफर).
खेळ: "शब्द ओळख शर्यत" -
शिक्षकांनी/पालकांनी शब्द बोलावे, विद्यार्थ्यांनी ते शब्द शोधून त्याच्यावर बोट ठेवावे.
"चित्र-शब्द जोडीदार"
सोप्या शब्दांची चित्रे आणि त्या शब्दांचे लेखन असलेले कार्ड्स तयार करा (उदा. 'मगर' चे चित्र आणि 'मगर' शब्द लिहिलेले कार्ड).
खेळ: "चित्र-शब्द जुळवाजुळव"
विद्यार्थ्यांना चित्रे व शब्द यांची योग्य जोडी जुळवायला सांगा.
"शब्द घडव"
स्वतंत्र अक्षर कार्ड्स (उदा. 'क', 'म', 'ळ', 'र', 'ग') तयार करा.
खेळ: "शब्द बनव"
विद्यार्थ्यांना अक्षर कार्ड्स वापरून दोन किंवा तीन अक्षरी अर्थपूर्ण शब्द बनवायला सांगा (उदा. 'कमळ', 'मगर').
"शब्द फेरफटका"
वर्गात किंवा घरात वेगवेगळ्या ठिकाणी दोन-तीन अक्षरी शब्द लिहून चिकटवा.
खेळ: "शब्द शोध"
शिक्षकांनी/पालकांनी एक शब्द सांगावा, विद्यार्थ्यांनी तो शब्द शोधून आणायचा किंवा तो जिथे चिकटवला आहे तिथे जायचे.
शिक्षकांसाठी सूचना:
- शब्द वाचताना अक्षर उच्चार आणि शब्द उच्चार यांचा समन्वय साधा.
- विद्यार्थ्यांना वाचलेल्या शब्दांचा अर्थ विचारून आकलन तपासणे.
- 'काना', 'मात्रा' नसलेल्या सोप्या शब्दांपासून सुरुवात करा.
- विद्यार्थ्यांना शब्द वाचताना चुका झाल्यास लगेच थांबवू नका, त्यांना पूर्ण शब्द वाचू द्या आणि नंतर हळूवारपणे चूक दुरुस्त करा.
पालकांसाठी सूचना:
- मुलांना घरातील वस्तूंवर त्यांची नावे लिहून वाचनाचा सराव घ्या.
- मुलांना लहान मुलांच्या गोष्टींची पुस्तके वाचायला प्रोत्साहन द्या.
- मुलांना वर्तमानपत्रातील मोठ्या अक्षरातील मथळे वाचायला सांगा.
- मुलांनी वाचलेल्या शब्दांवरून त्यांना प्रश्न विचारून त्यांचे आकलन तपासा.